TAVŞANCIL’IN TARİHÇESİ

DÜNDEN BUGÜNE TAVŞANCIL- 1 -Turgut ÖZEL-   (533 yıl köy, 11 yıl nahiye, 19 yıl belediye, 2008’den itibaren mahalle olan yerleşim) Tavşancıl, Kocaeli Yarımadasının en eski Türk yerleşimlerinden biridir. İlk yerleşim Orhan Bey Döneminde 14.yüzyıl ortalarında bugünkü Tavşancılın 3 km batısında sahilde “Gemiciler Köyü” (İne Hacı/Eynarca) olarak gerçekleşmiştir. Bugünkü Tavşancılın 15.Yüzyıl başlarında kurulduğu tahmin edilmektedir. Nitekim, Sultan II. Beyazıt’ın H.906/M.1501) tarihli “Çerkeşli ve Tavşancıl köylerinde ulak atı yetiştirmek için Gebze kadısına göndermiş olduğu fermanda, Tavşancıl’dan ulak atı yetiştirenlerin adları ve avarız vergisinden muaf oldukları bilgisi yer almaktadır (İbrahim Şaki ve Feridun Emecen (1994), II. Bayezid dönemi 906 tarihli Ahkâm Defteri, İstanbul, s.118) Kanuni Sultan Süleyman döneminde babası Sultan Selim (Yavuz) adına İstanbul-Fatihte yaptırdığı 1522 tarihli “Sultan Selim Külliyesi’nin, vakıf köylerinden biri Tavşancıl’dır. Nitekim Kanuni Döneminde 1530 yılında hazırlanmış 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defterinde Tavşancıl” Sultan Selim Vakfına akar sağlayan köylerden biri olarak yer almıştır. ** Bu belgeye göre, Tavşancıl köyü 29 vergi hanesinden oluşmaktadır. Bunun yanı sıra 19 kişide vergi hanesi (çiftlik sahibi) olmayan bekâr erkek olarak kayda girmiştir.2 kişi sipahi (tımar sahibi) oğlu iken,2 kişinin de elinde atadan dededen kalma berat vardır.3 kişi olarak verilen meremetçi ise yolların tamiri ve bakımından sorumlu olan kişidir. Tavşancıla en yakın yol köyün yaklaşık üç kilometre kuzeyinde geçen İstanbul-Bağdat Yolu diğer söyleniş şekli ile Bağdat Caddesidir. Meremetçiler bu yolun bakım ve yenilenmesinden sorumludur. Köyün toplam vergi geliri 5503 akçe, tahmini nüfusu ise 171’dir   18.yüzyılın sonlarında Osmanlı donanmasında kadırgadan, kalyona geçilmiş ve donanmanın kereste ihtiyacı artmıştı. Kocaeli Yarımadasında yeni donanmanın kereste ihtiyacını karşılayan iki önemli iskelesinden biri Üsküdar, diğeri Tavşancıl İne -Hacı iskelesi olmuştur. Bu süreçte İstanbul’daki camilerin tamirinde kullanılan kereste arasında da “Tavşancıl tabanı” adı verilen bir ürünün adına rastlanmaktadır. Kerestenin dışında donanmanın insan(denizci)ihtiyacının bir bölümü Kocaeli Yarımadasının diğer sahil beldeleri gibi Tavşancıldan karşılandığını görüyoruz. Nitekim bu döneme ait kadı Şeriyye sicillerinde Tavşancıldan kaç tane denizci alınacağı dair bilgisi var iken, 1845 tarihli Tavşancıl Temetttuat Defterinde mesleği “denizci” olan 61 kişi bilgisi yer almaktadır. ** 19.yüzyılın başlarında yaşanan veba salgını nedeniyle 400 yıllık yerleşim olan İne-Hacı (Gemiciler) Köyü halkı çoğunlukla Tavşancıl ve az miktarda da Çerkeşli Köyüne göç etmiştir. Tavşancıl mezarlığında reis lakaplı mezar taşlarının çokluğu ve İne-Hacı Köyünün, Dil Ovasında yer alan 5 çiftlik tımarının süreç içerisinde Tavşancıl ve Çerkeşli halkının mülkiyetine geçmesi bunu teyit etmektedir. İKTİSADİ YAPI: Tavşancıl halkının sanayi (1960) öncesi son 500 yıllık ekonomik faaliyeti sırasıyla, denizcilik, hayvancılık (At yetiştiriciliği), kereste ticareti, hububat üretimi, balıkçılık bağcılık şeklinde everilmiştir. 19. yüzyılda ise ekonomik faaliyetlerin çeşitlendiğini görüyoruz. Özellikle 1870’lerin başında demiryolu taşımacılığının başlaması ve İstanbul ile denizyolu bağlantısının giderek artması ekonomik ürün çeşitlemesini de beraberinde getirmiştir.   (Turgut Özel Arşivi) 19.Yüzyılda Tavşancılda denizcilik ve balıkçılığın yanında, bağcılık büyük gelişme göstermiş, bamya, enginar üretimi artmış, Zeytinciliğin ekonomik değerinin artması ile yeni yağhaneler açılmasına neden olmuş ayrıca, Tavşancıl- Yalıda bir Un değirmeni kurulmuştur.93 Harbi (1877-1878) sonrasında Bulgaristan Eski Zağra’dan Tavşancıl’a göç edenler beraberinde “gülcülük ziraatını” getirmiş Gebze ve Tavşancılda gül bahçeleri kurularak gül yağı üretimine geçilmiştir. Diğer ürünler kadar öne çıkmasa da Tavşancılda 19 yüzyılın sonlarında ve 20.yüzyılın ilk çeyreğinde tütün ziraatı yapılmış, İpek böcekciliği için dutluklar kurulmuştur. 1881’de kurulan Duyun’u Umumiye (Genel Borçlar idaresi) Rüsumu Sitte denilen 6 vergiye el koymuş İzmit Merkez olmak üzere Kocaeli Yarımadasını Kapsayan bir Duyun-u Umumiye Müdüriyeti oluşturulmuş ve bu müdüriyete bağlı Tavşancıl-Yalıda -İstasyonda Duyunu Umumiye Memurluğunu kurmuştu. Çünkü Duyun-u Umumiye ‘in el koyduğu altı vergiden biri “Deniz ürünlerinde alınan vergidir. O tarihlerde Tavşancılda balıkçılığın ekonomik girdisi yüksektir 1915 Yılında Tavşancılda avlanan balıkların miktarı ve değeri ele alındığında Üsküdar, Maltepe, Pendik, Tuzla, Heybeliada, Burgazada, Kınalıada, Kumkapı, Bakırköy, Yeşilköy (San Stefano) den fazla Darıca ile eşit olduğu görülür   1915 yılı-Tavşancılda Avlanan Balıkların, cinsi, miktarı, değeri/ Kuruş Altın (Deveciyan-2006- Tablo C-No:30)   Tavşancıl -Yalı: Balıkçı Tekneleri Kancabaşlar. Açıkta İstanbul’a üzüm küfelerini taşıyan motorlar (Turgut Özel Arşivi)   1326 (1910) tarihinde Tavşancıllı Mustafa Reis için 28 çift palamut için düzenlenen tezkere. Balıkların toplam değeri 3650 kuruştur. Bu tezkere İzmit’e bağlı Tavşancıl Memuriyetinden verilmiştir. (Bugün Tavşancıllılar bu memuriyeti gümrük olarak nitelendirirler. Bazı Tavşancıllılar bu memuriyette memur olarak çalışmış ve adlarının önüne Gümrükçü sıfatı eklenmiştir.) ODUN KÖMÜRÜ TİCARETİ Tavşancıl Yalıda önemli bir ekonomik faaliyette odun kömürü ticaretiydi. Taşköprü köylerinde üretilen meşe kömürü kağnılarla Tavşancıl yalıya getirilir. Buradan da yelkenli teknelerle İstanbul Fındıklıdaki kömür mağazalarına taşınırdı. Bu ticarette öne çıkan kişi Kabakçızâde Hacı İsmail ve oğlu Mustafa Bey’di. Tavşancıllı Kabakçızâde Hacı İsmail. Tavşancıl -Yalıda ve İstanbul -Fındıklıda Kömür Mağazaları (Depoları),4 Yelkenli Teknesi, Tavşancıl haricinde de Fındıklı sırtında Merkep Bağırttıran yokuşunda evi vardı. (Turgut Özel Arşivi) TAVŞANCIL ÇAVUŞ ÜZÜMÜ   KOCAELİ ÜZÜM TÜRKÜSÜNDEN Tavşancıl anılsın bugün dillerde Çavuşu yetişmez başka ellerde Bir ece lazımsa hep güzellerde Tavşancıl çavuşu buna haklıdır. Son 150 yılda Tavşancıl adı ile özdeşleşen ürün Tavşancıl Çavuş üzümüdür. Tavşancılın ekonomik zenginliği büyük oranda bu ürüne dayanır. Tavşancıllılar 1850-1950 arasında Çavuş üzümü üretimini adeta sanata dönüştürdüler. İstanbul’da Bozca ada Çavuşu ile birlikte katma değeri en yüksek üzüm çeşidi Tavşancıl Çavuş üzümü olmuştur.   (Turgut Özel Arşivi) İstanbul’da 1900-1950 yılları arasında ısrarla aranan üzüm, Tavşancıl Çavuş üzümüdür. Bu nedenle bağ bozumunun başlaması gazetelere haber olmuştur (Son Posta Gazetesi Haberi) Eynarca İskelesinde İstanbul’a sevk edilecek üzümler motora yükleniyor.   Tavşancıllı üzüm müstahsilleri 1935 yılında Türkiye’nin 80 numaralı Kooperatifini kurdular Kurucu Başkan Hilmi Arıkan, Müraiye: Sabri Bey Müraiye: Kadri Bey Müraiye: Rıfat Bey Aza: Emin Bey Aza: Alâeddin Bey Aza: Hasan Bey